Mizah İçerikli Yerli Filmlerin İzleyici Profili
Bu yazı MediaCat dergisi Nisan sayısında yayınlanmıştır.
MediaCat tarafından hazırlanan, Türkiye’de mizah tüketim profili üzerinde durulan araştırmanın bu bölümünde, yerli filmler ve dijital sözlüklerin mizah tüketim profili inceleniyor. Araştırmanın, Türkiye’de mizah profilinin Türk dizileri bazında ele alındığı bölümüne Türk Dizilerinin Mizah Tüketim Profili haberimizden ulaşabilirsiniz.
Cinsiyet ve cinsel seçimler üzerine yapılan mizah tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de en popüler gülmece alanlarından. Türkiye’de cinslerin ayrı sosyalleşmeleri, bir araya gelmemeleri ve geldikleri durumdalar oluşan durumlar; ülkemizde çok daha fazla malzeme üretilmesine zemin hazırlıyor. Toplumsal ahlak ve din normları tarafından kısıtlanmış evlilik öncesi flört dönemi Türkiye mizahını besliyor. Dijital iletişim olanakları ile delinmeye çalışılsa da muhafazakar Türkiye toplumu bu dar alanda paslaşmayı sürdürüyor. Erkeğin kadınsızlığı yani amiyane tabirle ‘abazanlık’ üzerine gülmece külliyatı kabarıklaşıyor. Elbette vuslat/evlilik sonrası çelişkilerin de gülmecenin ana hatlarından biri olduğu unutulmamalı.
Gündelik hayatta yapılan esprilerden tutun Penguen, Uykusuz, Leman gibi karikatür dergilerinin sosyal medyada paylaşılan içeriklerine ve dizi,film ve hatta yarışma programlarında işlenen mizaha kadar bu cinsler arası ilişki en popüler konulardan biri.
Çok başarılı mizah kurgularında bu konunun ülkemiz kültürel dinamikleriyle işlendiğini görüyoruz. Recep İvedik karakteri çok farklı mizah konularını içinde barındırmakla birlikte bu konuyu da kapsıyor.
Şu an dördüncü film vizyonda ve Recep İvedik hala yalnız. Dört filmde de Recep’in kadınlarla ilişki kurma çabasının ve beceriksizliğinin mizahını izliyoruz. Son dönemde vizyona giren Celal ile Ceren, Düğün Dernek, Erkek Tarafı: Testosteron, Kedi İstedi gibi filmler mizahın cinsiyet ve ilişkiler üzerine kurulmasının örnekleri.
Her ne kadar SES bazında sinema izleyicilerinin profiline ulaşamasak da televizyonda yayınlanan filmler ve tamamen bu konuya odaklı yapımların profiline bakarak, SES grupları bazında hangi içeriğin daha fazla tüketildiğini görebiliriz.
Dönüşmeye Çalışan Toplum
Türkiye’nin 18. yüzyılın sonlarından bu yana süregiden ‘Batılılaşma’ macerası da mizahın ana beslenme kaynağından. ‘Batılılaşma bizim topraklarımızda eğitimden iş yapış biçimlerine, sosyal ilişkilerden adab-ı muaşerete neredeyse hayatımızın her alanına tekabül eder. Öyle bir toplum düşünün ki tepeden tırnağa 200 küsur yıldır dönüşmeye uğraşıyor, ama hızlı ama yavaş. Bir de arada dijital devrim olunca işler iyice karıştı. Toplumun tüm kesimlerini farklı biçimlerde de olsa etkileyen bu dönüşüm hikayelerinin ana akım gülmece kaynaklarında elbette yansıması olacaktır.
Mizah işte tam bu noktada ‘temsiliyet hiyerarşisini’ yeniden kurar. Bazen eksiği, bazen de yoğun olanı temsil eder, öne çıkarır. Toplumda azınlıkların, alt sınıfların, kültürel sermayesi olmayan zenginlerin, taşralıların tanımlanışını belirleyen; mim koyan temsiliyetlerdir bunlar. Buna dijital çağda ‘tagging’ demek mümkün: ‘Belli toplumsal grupları belli mizahi karakteristikler’ etiketleyip bir hiyerarşi ve değer dengesi kurmak.
Recep İvedik karakteri bu eksenin birebir yansımasıdır. Başa çıkılamayan modernleşmeye edilen küfürün bizatihi kendisidir. Her ne kadar Recep İvedik çok keskin bir karakter olsa da bu konunun işlendiği çok daha yumuşak yapımlar da vardır. Berlin Kaplanı bir kültür ve zıtlık mizahı Eyvah Eyvah, Ege taşrası ve İstanbul ekseninde geçer. Yabancı filmlerin Türk tarzı mizahiLeştirilmesi de bir furya olmuştur.
Dijital Sözlüklerde Mizah
Bir de bu süreçten kaçmayan, oyunda kalan, sorgulayan, kabul eden daha eğitimli kesimden gelen mizah var ki onlar sinema filmi çekmek yerine ‘dijital sözlük’lere yazıyorlar. Gençlerin yoğun olduğu kullanıcılar, bu interaktif, kimi zaman saldırgan kimi zaman öfkeli ama çoğunlukla neşeli ve ‘sakin bilgi alışveriş platformunda kendilerini özgürce ifade edebiliyorlar. Entry kabul edilirken içerik kontrolleri yapılıyor ama site yöneticileri üsluba karışmıyorlar. Bu nispeten özgür paylaşım ortamındaki dil ağırlıkla alaycı, iğneleyici. Öte yandan içerik, bitmeyen ‘anlama çabasının bir sonucu olarak segmente edici ve etiketleyici. Bu içerik tonuna platformun <sözlük> formatı da etki ediyor elbette. Ama hala alt okumalarda eli kalem tutan üst eğitim gruplarının mesela ‘Recep İvedik’lere alaycı-elitist bakış açısıdan çaktığını kolaylıkla görmek mümkün. Sitede sıkça kullanılan, ‘Kezban’ ve ‘Şakirt’ konulu entry’ler özellikle ilişkiler bağlamında yaşam biçimini ifade eden bir etikete dönüşmüş; iğnelemelerde referans olarak kullanılıyor Elitist mizahın tek kaynağı dijital sözlükler değil; artık memleketimizde geleneksel hale gelmiş ve tirajları nice ekonomi ve siyaset dergisin! sollamış olan mizah dergilerini de unutmamak gerek. Bu dergiler, siyasi mizahtaki geleneksel güçlü konumunun yanısıra toplumsal kimlikler ve onların dönüşüm öykülerine dair yarattıkları unutulmaz karakterler ve sosyal medya platformlarında defalarca paylaşılan karikatürlerle toplumsal değişim süreçlerinin mizah kalesi konumundalar. Burada 70’lerde yayın hayatına başlayan ve sonraki kuşakları derinden etkileyen, zaman zaman tirajı 500 binleri bulan Gırgır’ı unutmamak lazım. Her ne kadar ilk yayınlandığı yıllarda sloganı: ‘Geçim derdini, can sıkıntısını, aşk yarasını, karı-koca kavgasını şipşak keser. Her derde devadır, gırgır da gırgır.’ olsa da ülkemizde geniş kitlelerle buluşabilen ilk politik içerikli mizah yayını olarak adlandırmak yanlış olmaz. 70’lerin Gırgır’ını günümüzdeki dergilerden ayıran, ulaştığı hedef kitlenin büyüklük ve çeşitliliğiydi.
Kaynak: MediaCat Nisan Sayısı
İlgili Haberler:
